หลายคนที่เดินทางเข้าไปในมหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์ ปัตตานี น่าจะได้เห็นบ้านเก่าหลังนี้ซึ่งตั้งอยู่ในพื้นที่ใกล้ประตูด้านหลังของมหาวิทยาลัย แต่อาจจะมีคนไม่มากที่รู้ประวัติของมันเพราะระยะหลังไม่ค่อยได้มีใครพูดถึง
.
บ้านไม้หลังนี้เป็นบ้านของพระยาพิบูลพิทยาพรรคที่ย้ายมาจากถนนสฤษดิ์ ซึ่งอยู่ไม่ไกลจากถนนโรงเหล้าสาย ข ทายาทได้ยกให้มหาวิทยาลัยดูแลในระยะหลังเพราะสถานที่เก่าไม่เอื้ออำนวย เกรงว่าบ้านจะเสียหาย บ้านนี้เป็นบ้านไม้ 2 ชั้น ชั้นล่างมีสามห้อง ชั้นบนมีถึงห้าห้อง เป็นทั้งที่อยู่อาศัยและที่ทำงาน บ้านเดิมมีเนื้อที่กว่า 20 ไร่ ซึ่งพระยาพิบูลพิทยาพรรคใช้ปลูกพืชผัก ผลไม้ ดอกไม้นานาชนิด ทำให้ผู้คนทั่วไปเรียกบ้านนั้นว่า “บ้านสวน”
บ้านหลังนี้มีลักษณะบ้านแบบยุโรปสไตล์ที่เรียกกันว่า ขนมปังขิง ก่อสร้างโดยช่างชาวจีน มีหน้าต่างแคบยาว ตีไม้เป็นบานเกล็ดตายตัว แต่มีหน้าจั่วเพิ่มมาด้านหน้า ภายในมีตู้และชั้นหนังสือเป็นหลัก เนื่องจากเจ้าของบ้านเป็นผู้รักการอ่านและการแต่งกลอนสักวา
.
อำมาตย์โท พระยาพิบูลพิทยาพรรคนั้นเป็นชาวสิงห์บุรี รับราชการและได้ทำงานในปัตตานี มีผลงานด้านการศึกษาเช่นเขียนหนังสือ หนึ่งในนั้นคือ แบบเรียนเร็วไทย-มลายู ถือว่าเป็นผู้ริเริ่มตำราเรียนเขียนไทยสำหรับมณฑลปัตตานีเป็นครั้งแรก
หลังจากที่พระยาพิบูลพิทยาพรรคถึงแก่กรรมในปี พ.ศ. 2509 มีผู้สืบทอดดูแลบ้านเรื่อยมา จนกระทั่งว่าที่ ร.ต. ปราโมทย์ และอาจารย์จีรพรพิชญ์ เชาวน์วาณิชย์ เกรงว่าบ้านอาจชำรุดเนื่องจากสภาพพื้นที่มีการก่อสร้างที่อยู่อาศัยเพิ่มเติมจนบ้านอยู่ในพื้นที่ที่มีสภาพเป็นแอ่ง ทายาทจึงได้บริจาคให้มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์เพื่อให้ใช้ประโยชน์ในการศึกษาวิจัย การย้ายบ้านทั้งหลังแบบนี้ในสมัยนั้นถือว่าเป็นเรื่องใหม่และมีทำไม่กี่แห่ง ต้องมีการจ้างสถาปนิกชาวฝรั่งเศสให้ไปวางแผนสำหรับการย้าย เพราะเป็นการรื้อบ้านและประกอบใหม่ มีการเปลี่ยนแปลงลักษณะบางอย่างแต่ไม่มาก ปัจจุบันเรือนอำมาตย์โท พระยาพิบูลพิทยาพรรคจึงอยู่ในความดูแลของสถาบันวัฒนธรรมศึกษากัลยาณิวัฒนา มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์ วิทยาเขตปัตตานี
.
ที่มาข้อมูลจาก สถาบันวัฒนธรรมศึกษากัลยาณิวัฒนา มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์ วิทยาเขตปัตตานี และหอจดหมายเหตุ
