“เสียงดังตุบ รู้สึกเหมือนมีเหล็กหนักๆมาทับบนหลัง จากนั้นก็ล้ม ฟ้ามืดมัวไปหมด โต๊ะล้มระเนระนาด ควันคลุ้งกระจาย เรารู้สึกตัวแต่ขยับไม่ได้”
“มีคนมาช่วย พอเห็นเราเลือดท่วมตัวก็บอกให้เรากล่าวชาฮาดะห์(คำปฎิญานตนต่อพระเจ้าของมุสลิม) แต่เราไม่มีเสียงแล้ว คนที่มาช่วยบอกให้กล่าวในใจ นึกถึงอัลลอฮ์”
มันเป็นเสียงบอกเล่าอันสั่นเครือถึงเหตุการณ์ระเบิดหน้าศาลากลางจังหวัดปัตตานีก่อนหน้าที่จะมีการประท้วงใหญ่ที่มัสยิดกลางปี 2518
ตอนแรกพี่สาวผมไม่ค่อยอยากเล่านัก ผมรู้ว่านี่เป็นความเจ็บปวดเรื่องหนึ่งที่เธออยากลืมแต่ทำไม่ได้ ส่วนหนึ่งเพราะแผลเป็นจากสะเก็ดระเบิดที่กระจายเต็มแผ่นหลังซึ่งสร้างความเจ็บปวดทุกครั้งเมื่อเผชิญกับอากาศเย็น แม้จะเนิ่นนานเกิน 40 ปีมาแล้วก็ตาม เช่นเดียวกับความทรงจำของผมเมื่อครอบครัวของเราได้รู้ข่าวจากหนังสือพิมพ์ว่าเกิดการโยนระเบิดใส่ผู้ชุมนุมประท้วงหน้าศาลากลางจังหวัดปัตตานีเมื่อวันที่ 13 ธันวาคม 2518 และมีชื่อของพี่สาวคือ นางสาวอามีนา แวบือซา เป็นหนึ่งใน 13 รายชื่อของผู้เสียชีวิต
พ่อผมรู้ทันทีว่าเป็นพี่สาวถึงแม้ว่าหนังสือพิมพ์จะเขียนนามกสุลผิดเพี้ยนไปบ้าง เพราะพี่ไม่ได้กลับบ้านในวันที่ 13 ซึ่งเป็นวันรายอฮัจญ์หรือวันตรุษอิดิ้ลอัฏฮา เรารู้เรื่องสองวันให้หลัง หลังจากที่หนังสือพิมพ์ลงข่าว มันเป็นห้วงเวลาที่ข่าวสารเดินทางล่าช้ากว่าสมัยนี้
พ่อแจ้งข่าวจากหนังสือพิมพ์ให้พวกเราที่นั่งกันอยู่บนชานหน้าบ้าน มันเป็นเวลาหลังอาหารเช้า เมื่อเราทราบข่าวนี้ แม่ถึงกับเข่าทรุด ส่วนพ่อนั่งนิ่งเหมือนหุ่น ขณะที่พวกเรานั่งเงียบน้ำตาไหลพราก เวลาผ่านไปเนิ่นนานราวนับอสงไขยกว่าที่พ่อจะลุกขึ้นจากม้านั่งแล้วเดินไปแจ้งข่าวกับเพื่อนบ้านให้เตรียมผ้าห่อศพและเตรียมเดินทางไปปัตตานีเพื่อไปรับศพ
42 ปีหลังจากเหตุการณ์
แต่เรายังไม่สิ้นหวังไปเสียทีเดียว เพราะในที่สุดพี่สาวไม่ได้เสียชีวิตดังที่เป็นข่าว แต่เธอก็บาดเจ็บสาหัสด้วยอาการที่เรียกได้ว่า อาจเป็นหรือตายได้เท่า ๆ กัน
ผมถามพี่สาวถึงรายละเอียดเหตุการณ์ครั้งนั้นเพื่อรวบรวมบันทึกข้อมูลการประท้วงครั้งใหญ่ของปตานีซึ่งเป็นการรวบรวมข้อมูลจากผู้ที่ร่วมเหตุการณ์หลาย ๆ คน รวมทั้งพี่สาวผมที่เป็นหนึ่งในเหยื่อฆาตกรรมหมู่ที่รอดชีวิต
“ก่อนเกิดเหตุการณ์ระเบิดนั้น กำลังมีคนพูดปราศรัยบนเวทีหน้าตึกศาลากลาง วันนั้นมีสะอุดีและอาฟานดีขึ้นปราศรัย ข้างบนขั้นที่สองของบันไดเป็นกองอาหารที่คนมาบริจาค พวกเราอยู่บนบันไดที่ศาลากลาง มาจากบ้านกะเมาะ ใส่ชุดนักเรียนยังไม่เรียบร้อยเลย”
“จำได้ว่ามีเพื่อนชื่อนีซึ่งโดนระเบิดด้วยกัน อาซิเพื่อนที่โรงเรียนสตรียะลา ก่อนเกิดระเบิดนั้นอาซิขอเงินจากอุสมานที่เป็นคนชักชวนพวกเราไปร่วมประท้วง แต่อุสมานให้เงินมาน้อยไม่พอใช้ อุสมานบอกว่าข้าวเขาแจกฟรีไม่น่าจะต้องใช้เงินมาก แต่อาซิจะเอาเงินไปซื้ออย่างอื่นด้วย เพื่อนที่ชื่อนีบอกว่าเขามีเงินอยู่ นีถอดเข็มขัดนักเรียนไปห้อยที่คอ พอเอี้ยวตัวจะส่งเงินให้อุสมานกับอาซิ ก็ได้ยินเสียงดังตุบ … รู้สึกเหมือนมีเหล็กหนักๆมาทับบนหลัง …จากนั้นก็ล้ม”
“ฟ้ามืดมัวไปหมด โต๊ะล้มระเนระนาด ควันคลุ้งกระจาย เรารู้สึกตัวแต่ขยับไม่ได้ มีคนมาช่วย พอเห็นเราเลือดท่วมตัวก็บอกให้เรากล่าวชาฮาดะห์ แต่เราไม่มีเสียงแล้ว คนที่มาช่วยบอกให้กล่าวในใจ นึกถึงอัลลอฮ์ ต่างคนต่างร้องไห้”
“คนมาช่วย พอเห็นเราเลือดท่วมตัวก็บอกให้เรากล่าวชาฮาดะห์ แต่เราไม่มีเสียงแล้ว คนที่มาช่วยบอกให้กล่าวในใจ นึกถึงอัลลอฮ์ ต่างคนต่างร้องไห้ บอกความรู้สึกไม่ถูก เขายกเราไปวางบนรถกระบะ มีคนเจ็บนอนซ้อน ๆ กัน มีคนตะโกนว่ามีคนขาขาด มีคนขาขาด แต่มารู้ตอนหลังว่าขาไม่ได้ขาดเพราะระเบิดแต่พิการมาก่อน
อาฟานดี เป็นน.ศ.ธรรมศาสตร์หรือรามคำแหงก็ไม่แน่ใจ ก่อนหน้านั้นเขาขึ้นปราศรัยบนเวที ช่วงที่กำลังจะเกิดระเบิดนั้น อาฟานดีเป็นคนแจกข้าว กำลังจะหยิบข้าวในตะกร้า เขาโดนแรงระเบิดเข้าเต็มที่จากด้านหน้าจนดวงตาหลุดและเสียชีวิตทันที
ข่าวรายงานว่าระเบิดลงกลางกลุ่มผู้ประท้วงหนนั้นมีผู้เสียชีวิตทั้งหมดสิบสามคน พี่สาวผมเป็นคนที่สิบสาม … ในเวลานั้นทุกคนคิดว่าเธอเสียชีวิตแล้ว
ผู้อยู่ในเหตุการณ์เล่าว่า ในช่วงที่นำตัวผู้บาดเจ็บไปโรงพยาบาลปัตตานีนั้นมีการปิดข่าวเพื่อไม่อยากให้ผู้คนทำอะไรต่างๆพลุกพล่านวุ่นวาย ตอนนั้นเธอมีเลือดออกทื่กลางหลังจำนวนมากชนิดที่ว่าพลิกตัวแต่ละครั้งเลือดพุ่งกระฉูด ในตอนแรกที่ไปถึงโรงพยาบาลเธอบอกว่าหมอไม่กล้าผ่าตัด เพราะไม่มีญาติไปเซ็นต์ชื่อให้ความยินยอมให้ผ่าตัด ต่อมามีคนรู้จักช่วยลงชื่อให้ เขาคนนั้นเป็นเพื่อนพี่เขย ส่วนคนที่บาดเจ็บอีกหลายคนนั้น มีผู้พาไปรักษาตัวตามที่ต่าง ๆ เนื่องจากไม่กล้าไปหาหมอ เพราะมีข่าวลือว่าจะมีการฉีดยาทำให้พวกที่ไปประท้วงตาย เพื่อนพี่เขยให้คำรับรองและยืนยันกับคนที่ไปส่งพี่สาวที่โรงพยาบาลว่าจะเฝ้าดูไม่ให้มีอันตรายใด ๆ ไม่ว่าจากใครก็ตาม เธอเล่าว่า หลังจากกินยา กินน้ำแล้วก็ไม่รู้สึกตัวอีกเลย ไปรู้สึกตัวอีกทีก็อีก 5-6 วันให้หลัง
เธออยู่โรงพยาบาลถึง 26 วัน มีพ่อไปเฝ้า พ่อต้องเดินทางไปมาระหว่างโรงพยาบาลและบ้านที่อยู่ห่างจากตัวเมืองปัตตานีไปอีกร่วมร้อยกิโลเมตร ทั้งนี้เพราะห่วงครอบครัว จึงต้องเดินทางวนเวียนอยู่อย่างนี้ซ้ำแล้วซ้ำเล่าเกือบเดือน
พี่สาวผมมารู้ทีหลังว่า วันที่พ่อทราบข่าวเรื่องพี่โดนระเบิดนั้น ที่บ้านเตรียมผ้าขาวห่อศพไว้แล้ว เพราะเข้าใจว่าเธอตายแล้ว หนังสือพิมพ์ก็ลงข่าวมีชื่อของพี่ในกลุ่มผู้เสียชีวิตด้วย
“นึกถึงเหตุการณ์ครั้งนั้นหวาดผวาทุกครั้ง ภาพมันติดตา เป็นความเจ็บปวดและเจ็บใจที่เขาทำกับเราได้ถึงขนาดนี้ หลังจากออกจากโรงพยาบาล แม้ใคร ๆ จะเห็นว่าหายดีแล้ว แต่ทุกครั้งที่อากาศเปลี่ยนแปลงจะรู้สึกปวดแผลที่ถูกระเบิดทุกครั้ง มันเจ็บและทรมานจนต้องพึ่งสารพัดยาเพื่อบรรเทาอาการปวด”
“หลังจากเกิดเหตุระเบิดหน้าศาลากลางจังหวัดวันนั้น การประท้วงก็ขยายใหญ่ขึ้นโดยย้ายไปประท้วงที่มัสยิดกลางปัตตานีเพื่อความปลอดภัย”
ส่วนต้นเรื่องที่มาของการประท้วงที่หน้าศาลากลางจังหวัดปัตตานีนั้นเป็นเรื่องที่หลายคนรู้กันอยู่แล้วว่าเกิดขึ้นได้อย่างไร แม้ว่าจะเป็นเรื่องที่ไม่แพร่หลายเท่าเรื่องราวอื่นๆของสามจังหวัดใต้
ในห้วงเวลาก่อนหน้านั้น สามจังหวัดภาคใต้เป็นพื้นที่ที่เต็มไปด้วยปัญหาความสัมพันธ์ของข้าราชการและประชาชนไม่ต่างไปจากที่อื่น ๆ เพราะความหวาดกลัวภัยคอมมิวนิสต์ทำให้รัฐบาลรณรงค์อย่างหนักเพื่อต่อต้านคอมมิวนิสต์ ข้าราชการเป็นคนกลุ่มหลักที่นำในเรื่องการรณรงค์นี้ อีกด้านก็มีปรากฎการณ์การละเมิดสิทธิมนุษยชนคนทั่วไปเกิดขึ้นแทบทุกพื้นที่ มีประชาชนถูกอุ้มฆ่า หายสาบสูญ ข่าวเรื่อง “ถีบลงเขาเผาถังแดง” และฆ่าทิ้งศพลงในแม่น้ำเกิดขึ้นในช่วงเวลาใกล้เคียงกันนั้น
เหตุการณ์สังหารประชาชน 5 คนแล้วนำเอาศพไปโยนทิ้งที่สะพานกอตอ แม่น้ำสายบุรี เมื่อเดือนธันวาคม 2518 เป็นหนึ่งในบรรดาความรุนแรงต่าง ๆ ที่เกิดขึ้นในพื้นที่สามจังหวัดภาคใต้และที่เกิดขึ้นทั่วประเทศในเวลานั้น การสังหารที่สะพานกอตอ คือต้นเหตุให้มีการชุมนุมประท้วงที่ปัตตานีหนนั้น มันเป็นการประท้วงหนใหญ่ที่สุดในพื้นที่สามจังหวัดภาคใต้
หลังเหตุการณ์สังหารที่สะพานกอตอ มีผู้นำเรื่องราวนี้ไปร้องเรียนกับเจ้าหน้าที่ระดับสูงให้สอบสวนหาตัวคนผิดและเยียวยาผู้เสียหาย การเรียกร้องตามมาด้วยการชุมนุมในปัตตานีที่จัดโดยนักศึกษามุสลิมกลุ่มสลาตันกับพันธมิตรอีกหลายคนของพวกเขาในพื้นที่ พวกเขาชุมนุมกันได้เพียงสามวันก็มีผู้โยนระเบิดเข้าใส่จนมีคนตายดังกล่าว
แบมะ ชาวบ้านจะบังติกอ ซึ่งอยู่ใกล้กับสถานที่ประท้วงที่มัสยิดกลางเล่าว่า เพราะการสังหารที่สะพานกอตอหนนั้นมีผู้รอดชีวิตหนึ่งคนซึ่งเป็นเด็ก เขาผู้นี้คือคนที่นำเรื่องราวไปเปิดเผยจนทำให้ชาวบ้านรวมตัวกันเพื่อเรียกร้องความเป็นธรรม สิ่งที่พวกเขาต้องการในเวลานั้นคือให้ทหารชดใช้ค่าเสียหายและย้ายออกจากพื้นที่ แบมะเล่าว่า มีผู้แนะนำให้ประท้วงที่นราธิวาสเพราะเหตุการณ์การจับกุมตัวประชาชนทั้งห้านั้นเกิดขึ้นที่บาเจาะ นราธิวาส แต่แบมะและกลุ่มชาวบ้านเห็นว่าต้องประท้วงที่ปัตตานี เพราะเป็นพื้นที่ที่มีผู้รับรู้และไปร่วมได้มากกว่า พวกเขาประชุมวางแผนกันหลายวัน ” มีคนมาเตือนว่าอย่าประท้วงเดี๋ยวจะโดนระเบิด แต่พวกเราก็ตั้งใจจะประท้วง กลุ่มเรามีคนอยู่แล้ว 39 คน พวกเราคิดว่าคนมาแค่ใหนก็เอาแค่นั้นขอให้เกิดการประท้วง” เมื่อเริ่มประท้วงนั้นพวกเขามีคนจากสายบุรีไปสมทบ 50 คน
“คืนที่เกิดระเบิด ผมเหนื่อยจากการเตรียมงานก็ไปนอนที่มัสยิดรายอ เพื่อนมาปลุกบอกว่ามีระเบิด หลังจากนั้นมีคณะกรรมการอิสลามเข้ามาร่วม มีการย้ายที่ประท้วงจากศาลากลางมาที่มัสยิดกลาง มีคนมาร่วมประท้วงเรือนแสนจากเดิมหลักร้อย มีคนทุกเพศทุกวัยมาร่วม”
การประท้วงเริ่มตั้งวันที่ 10 ธันวาคม 2518 ที่หน้าศาลากลางจังหวัด หลังจากที่มีผู้โยนระเบิดใส่ผู้ชุมนุมในตอนค่ำวันที่ 13 ธันวาคม 2518 กลุ่มผู้ชุมนุมได้ย้ายสถานที่ไปยังมัสยิดกลางจังหวัดปัตตานี การชุมนุมหนนั้นยุติลงเมื่อวันที่ 24 มกราคม 2519 หลังจากการเจรจาระหว่างรัฐบาลฯและแกนนำของผู้ชุมนุม ทว่าคำสัญญาต่างๆในเรื่องการสืบสวนสอบสวนหาตัวผู้กระทำทั้งสองเหตุการณ์กลับไม่ปรากฎว่ามีความคืบหน้า
หลังจากยุติการชุมนุม กลับมีคนจำนวนหนึ่งถูกจับ ทั้งที่ในการเจรจากับรัฐบาลของ มรว.คึกฤทธิ์ ปราโมทย์ หนึ่งในเงื่อนไขสำหรับการสลายตัวคือไม่เอาผิดผู้ประท้วงแต่กลับปรากฎว่าหลังเลิกชุมนุมแล้วได้มีการจับกุม และมีผู้สูญหายจำนวนมาก
ลำดับข่าวจากหนังสือพิมพ์เดลินิวส์ (ข้อมูลจากไมโครฟิล์ม หนังสือพิมพ์เดลินิวส์) ระหว่างวันที่ 12 ธันวาคม 2518 – 25 มกราคม 2519
- ชาวใต้ชุมนุมใหญ่ประท้วงนาวิกโยธินฆ่าประชาชนให้ถอนออกไป
- ผบ.สูงสุดชี้เหตุการณ์ใต้ขึ้นอยู่กับนักศึกษา
- ระเบิดห้าศพ กลางชุมนุมขับทหารที่ปัตตานี ปั่นป่วนทั่วใต้(มีภาพ)
- ระวังห้าศพปัตตานีเป็นศึกศาสนา
- พล.ท.สัณห์ถึงปัตตานีเผยแผ่นดินลุกเป็นไฟ ยันระเบิด 11 ศพ เป็นแผนก่อกวน
- สลาตันมุสลิม แฉ ตายหมู่ 12 ศพ
- เหตุเกิดที่ปัตตานี 11 ชีวิตดับสูญไปพร้อมกับเสียงระเบิดที่ปัตตานี เมื่อเย็นวันที่ 13 ธ.ค. 18 แต่นี้ไปแผ่นดินใน 3 จังหวัดภาคใต้ นับวันจะลุกเป็นไฟ …. เตือนกันเอาไว้ ลำพังทหารกล้า อาวุธดี แต่ไม่มีคุณธรรม จะไม่มีทางชนะสงครามชิงประชาชนได้
- ผู้นำมุสลิม 3 จังหวัดโวยกรณีสืบสวนระเบิดหมู่ ระบุเล่นละครลิงตบตาชาวบ้าน
- ชาวใต้ยืนกรานขอพบนายกให้ได้ ล้มการเจรจา บุญเท่ง บินกลับ
- ปัตตานีขีดเส้นตายรัฐ
- ใต้เขม็งเกลียว วินาศกรรมทั่วสามจังหวัด ศูนย์นิสิตร่วม
- ภาพป้ายข้อความ ของฝากจากปัตตานี พวกท่านเท่านั้นหรือที่รักชาติ ศาสนา พระมหากษัตริย์ แล้วประชาชนล่ะ นี่หรือความยุติธรรม
- ปัตตานีวิกฤติ ร้านค้าหยุดกิจการหมด – 8 สถาบันนักศึกษามีมติปิด ร.ร.3 จังหวัด
- นายกเสียงแข็งจะแก้ปัญหาด้วยการปราบปราม ถึง กท. กลับคำ
- ขู่ 11 สถานทูตไทย ส่งจม.เวียนทุกชาติ จะบุกทำร้าย – เผา คึกฤทธิ์ ไม่ไปใต้
- ให้ครม.ลงมติว่า ควรจะไปหรือไม่ ชาวปัตตานีเผาหุ่นคึกฤทธิ์
- ใหญ่ ไปปัตตานีล้มเหลว – หนีไปนอนหาดใหญ่
- แทนที่จะไปพบผู้ชุมนุมกลับหลบหน้า บอกคนชุมนุมน้อย – คงเลิกไปเอง รัฐมนตรี “ใหญ่” วาดลวดลายไปถึงปัตตานีพบผู้นำชาวมุสลิมทันทีในร้านค้า
- ภาพ ผู้ประท้วงหน้ามัสยิดกลาง ข้อความ “สู้ต่อไป ” ที่บริเวณมัสยิดปัตตานี ฝนตกน้ำท่วม จนผู้ที่ไปชุมนุมต้องหนีน้ำ ทำให้ผู้ชุมนุมเหลือ 2-3 พันคน
- ศูนย์นิสิต พา ซือแม พยานฆ่า 5 ศพเข้า กท.
- ภาพซือแมเปิดเสื้อให้ดูแผล “ต้นเหตุ ด.ช.ซือแม ซึ่งรอดตายจากการสังหารหมู่ที่ปัตตานี อันเป็นชนวนชุมนุมยืดเยื้อ ศูนย์นิสิตพาเข้ากรุงเทพฯ เผยเหตุการณ์ตอนทหารตีและแทง”
- ซือแม ชนวนปัตตานีถึง กท. เผยทหารฆ่า
- ภาพ ปัตตานีคนนับแสนเดินขบวนประท้วง
- ซือแม พยานปากสำคัญสังหารหมู่ 5 ศพ ปัตตานี เผยเหตการณ์ที่สนามหลวงเมื่อเย็นวานนี้
- ซือแม โชว์ตัว สนามหลวง ครึ่งชม.เผ่น
- สาวอิสลามเข้าขบวนแห่รอบเมืองปัตตานี เมื่อวันที่ 28 ธ.ค. ร่วมแสดงพลังกับฝูงชนกว่าครึ่งแสนไปคารวะศพเหยื่อระเบิด
- ผู้ชุมนุม “3 จังหวัดภาคใต้ ปัตตานี ยะลา และนราธิวาส ลุกเป็นไฟแล้ว นี่ผลงานเก่า ๆ ที่เป็นของขวัญปีใหม่จากรัฐบาล หม่อมแสบ เพื่อพี่น้องชาวไทย”
- คึกฤทธิ์เผยใจ กรณีใต้ อยากไปแต่ไม่รู้เชื่อใครดี
- ข้าราชการมุสลิมนัดผละงาน 3 จว.ใต้เริ่มตั้งแต่ 5 มกรา หนุนชุมนุม
- ซือแม เผยนาทีคอหนังสังหารหมู่กับรอง อตร.
- ปัตตานีตึงเครียดอีก รับสมัครชายฉกรรจ์เตรียมตอบโต้รัฐบาล
- ปัตตานีไม่ตกลง จะเดินมากรุงเทพฯ ที่ปัตตานียังประชุมกันเครียด “ปรีดา” ว่าเหตุการณ์คงคลี่คลายไปในทางที่ดี ส่วนศูนย์พิทักษ์สิทธิ์ว่าถ้าไม่ตกลงจะเดินทางปัตตานีมากรุง
- ชุมนุมปัตตานีรุมตี – แทง ร.ต.คาที่ ปรีดาไปอีก
- ชุมนุมปัตตานี 44 วัน ยอมสลายตัวแล้ว
- ภาพ ผู้ชุมนุมที่ปัตตานีสลายตัว นับเป็นข่าวดีจนอยากหวังว่า ต่อไปจะไม่มีภาพเช่นนี้ให้เห็นอีก แต่ก็เห็นจะเป็นได้เพียงความฝันเท่านั้น
